علی ثقفیان[۱]

مهدی مولایی[۲]

مهدی حبیبی تبار[۳]

شهربانو عبدالهی[۴]

چکیده:

خلافت و جانشینی یکی از مفاهیم پر اهمیت در مفاهیم دینی بالاخص آموزه­های قرآن کریم می­باشد. قرآن­کریم به شکل­های گوناگون و در آیات متعددی این مسئله را مورد بررسی و قرارداده­است، اما در برخی موارد به طور واضح به بیان آموزه­های خود پیرامون خلافت انسان بر زمین می­پردازد که در یکی از مهمترین موارد آن می­توان به آیه ۳۰ سوره مبارکه بقره «وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً» اشاره کرد. این آیه و آیاتی با محتواهای مشابه در طول تاریخ اسلامی به طور گسترده از منظر علمای شیعه و سنی بررسی شده و بحث­های فراوانی پیرامون آن شکل گرفته است. اما در بسیاری از این مباحث توجه به جنبه­ها و ظرفیت­های اجتماعی موجود در این آیه کمتر بازتاب یافته است. از جمله علمایی که در قرن اخیر تلاش کرده است تا به بحث پیرامون جنبه­های اجتماعی قرآن کریم مبتنی بر این آیه بپردازد، شهید محمد باقر صدر است. ایشان با استفاده از روش خاص خود در فهم قرآن کریم با تکیه بر این آیه تلاش کرده است تا ضمن نقد نظام سرمایه داری، تصویری جامع از نظام اجتماعی قرآن کریم ارائه دهد.

کلید واژه: خلافت، شهادت، محمد باقر صدر، سنن تاریخی، نظام اجتماعی.

[۱] دانشجو دکتری قرآن و حدیث دانشگاه تهران؛تهران-ایران (نویسنده مسئول) a.saghafiyan@ut.ac.ir

[۲] طلبه سطح چهارم(دکتری) حوزه علمیه قم.رشته فقه و اصول  mehdi.molaei90869@gmail.com

[۳] دانشجو دکتری دانشگاه آزاد؛ واحد آیت الله آملی لاریجانی mehdihabibitabar@gmail.com

[۴] دانشجو کارشناسی ارشد؛ موسسه آموزش عالی طلوع مهر sharabdoll@yahoo.com