دکتر سکینه رستگارمقدم ابراهیمیان[۱]
چکیده
ابن خلدون(۷۳۲- ۸۰۸هـ.ق) مورخ و جامعه شناس معروف قرن هشتم هجری و صاحب کتاب معروف «مقدمه» است. وی در این کتاب چارچوبی برای مطالعه تاریخ و جوامع ارائه داده و از این رهگذر مدعی تاسیس «علم عمران» است. این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته، کوشیده است پیامدهای کلامی و تاریخی علم عمران را بررسی نماید. یافتههای این پژوهش نشان می دهد، اندیشه ابن خلدون که در بستر کلامی- معرفتی مذهب اشعریه پدید آمده و علم عمران وی گرانبار از ریشههای کلامی- تاریخی اشعری است، اما با برخی تفکرات اشعری همخوان و برخی نیز ناهمخوان است. پیامدهای علم عمران موارد زیادی را دربر میگیرد، اما مهمترین آنها در مواجهه با مسئله مهدویت و واقعه عاشوراست. وی در مواجهه با مسئله مهدویت، با علم به وجود اعتقاد مهدویت در میان کثیری از اهل سنت و اعتراف به وجود روایات آن در میان آنها، در ردّ و نفی آن احتیاط کرده است. ابتدا مهدویت را نه به عنوان یک باور اصیل، بلکه اعتقادی که به مرور پدید آمده و مشهور شده، جلوه میدهد. سپس تلاش میکند احادیث مهدویت را از درجه اعتبار ساقط نماید و لذا احادیث مهدویت را ضعیف السند دانسته و منشأ آن را شیعیان و متصوفه متأخر دانسته است و سر انجام موضوع مهدویت را بر پایه علم عمران انکار کرده و آن را فاقد عصبیت لازم برای تشکیل حکومت آخرالزمانی می داند. همچنین یکی دیگر از این پیامدها، مواجهه ناروا با مسئله عاشورا و قیام حسین بن علی (ع) ظهور می یابد. او در مورد امام حسین(ع) می گوید که در مورد شوکت خود اشتباه کرده است، زیرا در او و شیعیانش عصبیت لازم وجود نداشته است، اما از آنجا که به اجتهاد خویش عمل کرده مأجور است. اما صحابهای که امام را تنها گذاشتند و فسق یزید را مصلحتا تایید کردند را هم به خاطر اجتهاد شان تایید کرده که آنها نیز نباید مورد سرزنش قرار گیرند.
کلیدواژگان: علم عمران، ابن خلدون، مهدویت، واقعه عاشورا، عصبیت.
[۱] – استادیار و عضو هيات علمي دانشگاه فرهنگیان
