صدیقه خانی[۱]

چکیده

پژوهش حاضر با عنوان «مستندات قرآنی در سیرۀ سیاسی حضرت امام رضا(ع)» با هدف تبیین مبانی قرآنی رفتار سیاسی امام(ع) و ارائه الگویی نظام‌مند برای بازشناسی نظریه سیاسی ایشان انجام شده است. این مطالعه می‌کوشد نشان دهد که کنش‌های فردی، اجتماعی و حکومتی امام رضا(ع) در بستر تعامل با خلافت عباسی، بر اساس چارچوبی قرآنی شکل گرفته است که می‌توان آن را «قانون اساسی نانوشته کنش سیاسی علوی» نامید. تحقیق از نوع کیفی با رویکرد توصیفی–تحلیلی است و بر روش «تفسیر–مقایسه‌ای» به‌منظور استخراج دلالت‌های قرآنی از رفتار تاریخی امام(ع) تکیه دارد. داده‌ها از منابع اولیۀ تفسیری و روایی شامل المیزان فی تفسیر القرآن، مجمع‌البیان و عیون اخبار الرضا(ع) گردآوری و با معیارهای تحلیل مضمونی کدگذاری شدند. سپس مستندات قرآنی بر سه سطح رفتاری (فردی، اجتماعی، حکومتی) تفکیک و الگوی درونی ارتباط آیات و کنش‌ها بازسازی گردید. نتایج تحلیل نشان می‌دهد که سیرۀ سیاسی امام رضا(ع) بر چهار اصل قرآنی استوار است: ولایت الهی و مشروعیت امامت (مائده:۵۵)، عدالت به‌مثابۀ غایت حاکمیت (حدید:۲۵)، شورا و مشارکت ایمانی (شوری:۳۸)، و نفی طاغوت به‌منزلۀ مرز ایمان سیاسی (بقره:۲۵۶). در سطح اجتماعی نیز آیات گفت‌وگوی ادیان و عدالت اجتماعی محور تعاملات حضرت با نخبگان و گروه‌های دینی بود. بر اساس مستندات قرآنی، سیرۀ امام رضا(ع) تجلی «نظام معناشناختی قدرت در قرآن» است که در آن سیاست ورای قدرت‌طلبی تعریف می‌شود و هدف آن تحقق قسط، کرامت انسان و استمرار ولایت الهی در تاریخ است. بدین‌سان پژوهش حاضر الگویی تفسیری برای بازسازی اندیشه سیاسی علوی ارائه می‌کند.

واژگان کلیدی: امام رضا(ع)، سیره سیاسی، مستندات قرآنی، مشروعیت حکومت، عدالت قرآنی، ولایت، نفی طاغوت.

[۱]. دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، موسسه آموزش عالی غیردولتی_غیرانتفاعی مجازی نورطوبی، تهران.