سهيلا نوين‌فر: دارای مدرک سطح چهار (دکتری)، رشته کلام، از تربیت مُدرِّس حضرت صدیقه کبری (سلام الله علیها)، شهر قم، استان قم، ایران، پژوهشگر و فعّال فرهنگی، نویسنده مسؤول، soheil.novin.313@gmail.com.

چكيده

از مهم‌ترین مسائل موردنیاز بشر و زیربنایی‌ترین اصل اعتقادی ادیان، توحید است و به تعبیری، غایت بعثت انبیاء، بیان مسأله توحید و نحوۀ فاعلیت الهی و ساختن انسان موحّد است. همه انبیاء در این جهت حرکت کرده‌اند که دست انسان را گرفته و به اوج توحید برسانند. با توجّه به اهمیت مسأله توحید و فاعلیت الهی و نظرات مختلفی که میان حکماء اسلامی وجود دارد، راهی جز شناخت (توحید افعالی و توحید خالقیت و ربوبی) و نحوۀ فاعلیت خداوند بر موجودات از طریق شناخت مراتب توحید وجود ندارد و هر چقدر انسان شناخت کامل نسبت به مراتب توحید داشته باشد می‌تواند به مراتب بالای توحید راه و به کمال برسد. پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای توصیفی و روش پردازش اطلاعات توصیفی تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای از منابع کلامی و فلسفی و تفسیری و بررسی مقالات و نرم‌افزارهای جامع التفاسیر و کلام اسلامی انجام گردید تا اقوال مختلف درباره علّت فاعلی و نحوۀ فاعلیت خداوند از دیدگاه حکماء حکمت متعالیه با تکیه بر آراء آیت‌الله مصباح یزدی و آیت‌الله جوادی آملی بررسی گردد  تا موجب شناخت بهتر انسان نسبت به خدای متعال گردد. از اقوال مختلف در باب فاعلیت خداوند می‌توان به قول حکماء حکمت متعالیه با تکیه بر آراء آیت‌الله مصباح یزدی و آیت‌الله جوادی آملی اشاره نمود. لذا با آشنایی با این اقوال می‌توان نظر صحیح در باب فاعلیت خداوند که در واقع همان قول حکماء حکمت متعالیه است مبنی بر این که همه موجودات معلول ذات پروردگارند که بی‌واسطه یا باواسطه به او منتهی می‌گردند؛ همه موجودات به وجودات خود در نزد او حاضر به علم حضوری می‌باشند. خداوند هم به ذات خود و هم به موجودات قبل از آفرینش آن‌ها علم اجمالی در عین کشف تفصیلی دارد، لذا فاعلیت خدا را از قبیل  فاعلیت بالتجلّی می‌دانند، لذا افراد می‌توانند با دانستن این قول، شبهاتی که پیرامون توحید افعالی است را برای خود حل و به کمال انسانی که همان انسان موحّد است، برسند.

واژگان کلیدی: فاعلیت الهی، حکمت متعالیه، آیت‌الله جوادی آملی، آیت‌الله مصباح یزدی.