میلاد اسلامی[۱]
محمدرضا سبزی[۲]
محمّدمهدی کریمی نیا[۳]
با وجود مشروع بودن قاعده اعسار: «وَ إِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»، (سوره بقره، آیه ۲۸۰)؛ و مورد تقنین قرارگرفتن اجرای این قاعده به موجب قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی ماده ۶ مصوب ۱۳۹۴ش.: «مُعسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، قادر به تأدیه دیون خود نباشد»؛ و تبصره آن: «عدم قابلیت دسترسی به مال در حکم نداشتن مال است. اثبات عدم قابلیت دسترسی به مال بر عهده مدیون است»؛ و ماده ۲۴ قانون آئین دادرسی مدنی که مقرر می دارد: «رسیدگی به دعوای اِعسار به طور کلی با دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی نخستین به دعوای اصلی را دارد یا ابتداءاً به آن رسیدگی نموده است»؛ و نیز تفسیر موسع رویه قضایی از مواد قانونی و ظاهراً پذیرش دعوای اعسار از خواسته به موجب رأی وحدت رویه شماره ۷۲۲-۱۳/۱۰/۱۳۹۰، متأسفانه تمسک به عمومیت و اطلاق این قاعده و عدم فحص از موارد خاص توسط دادگاهها و صدور حکم اعسار و تقسیط محکوم‌به، مفری برای مدیونین در مقابل دیون و استقراض های متعددی است که بر ذمه می‌پذیرند و برای بعضی این مزایای قانونی و رویه محاکم، انگیزه پذیرش دیون تجاری و غیر تجاری می باشد؛ در شرایطی که به موجب مواد ۲۶۹ و۳۰۹ قانون تجارت، دادگاهها صراحتاً از اجازه اعطاء مهلت به مدیونین اسناد تجاری مثل برات و سفته، بدون رضایت صاحب سند ممنوع شده‌اند. همچنین به موجب مفهوم موافقت و اولویت این مواد و به عنوان یک حکم استثنائی، عدم امکان صدور حکم اعسار نسبت به محکوم به دین ناشی از اسناد تجاری، یکی از ویژگی های خاص اسناد تجاری می باشد، ولی رویه قضایی غالباً و به غلط آن را نمی پذیرد. لذا اگر چه اعسار به عنوان یک قاعدۀ مشروع و قانونی در سیستم قضایی ما پذیرفته شده است، ولی قانونگذار حکماً در مواد ۲۶۹ و ۳۰۹ قانون تجارت، اسناد تجاری به معنای خاص را از عمومیت و اطلاق قاعده مذکور خارج نموده است، همچنان که موضوعاً مواد ۵۱۲ ق.آ.م. و ۱۵ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب ۱۳۹۴، تجار را مستثنی نموده.
کلیدواژه‌ها: اعسار، افلاس، معسر، محکوم به، دین.
[۱]. دارای مدرک کارشناسی، رشته حقوق و قضای اسلامی، از مدرسه عالی قضاوت (مؤسسه حقوق و قضای اسلامی)، قم، طلبه سطح سه (کارشناسی ارشد)، رشته فقه و اصول، از حوزه علمیه قم، استان قم، ایران، پژوهشگر و فعّال فرهنگی، نویسنده مسؤول، Milad88.es@gmail.com
[۲]. دانشجوی سطح چهار (دکتری)، رشته قرآن و مستشرقان، مرکز تخصّصی امام علی علیه السلام، قم، ایران، پژوهشگر و فعّال فرهنگی، mohamadrezasabzi950@yahoo.com
[۳]. دارای مدرک سطح چهار (دکتری)، رشته فقه و اصول، از حوزه علمیّه قم، و مدرک دکتری رشته «قرآن و علوم»، گرایش «قرآن و حقوق»، از دانشگاه المصطفی (ص) العالمیة، قم، استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، kariminia@quran.ac.ir
