رسول کشمیری لاقانی[۱]

محمّدمهدی کریمی نیا[۲]

امین مرادی علیعربی[۳]

سیّدمهدی صالحی[۴]

حامد شیری[۵]

چکیده

موضوع حمایت از محجورین از آغاز اسلام مورد عنایت فقه اسلامی بوده و قانون مدنی نیز که نشأت ­گرفته از فقه اسلامی است به مسئله­ی حمایت از محجورین توجه نموده است. این مطالعه به بررسی مبنای حمایت حاکم در امور محجورین به ویژه در امر نکاح آنان می­پردازد. روش تحقیق پژوهش حاضر ترکیبی است از روشهای توصیفی، تحلیلی است. یافته­های پژوهش نشان می دهد که از مبانی فقهی مداخله حاکم در نهاد خانواده می­توان به قاعده­ی مصلحت عامه، قاعده­ی حفظ نظام و  حکم عقل و بنای عقلا می باشد. از مبانی حقوقی مداخله حاکم در نهاد خانواده نیز می توان به حفظ نظم عمومی، اصل تحکیم خانواده و حمایت از آن، اصل امنیت و اقتدار ملی و اصل تناسب اشاره نمود. اکثریت فقهای امامیه با استناد به قاعده­ی «الحاکمُ ولیُّ مَن لا ولیَّ له»، مفهوم مخالق روایات خاص، اطلاقات و عمومات روایات، و ولایت­داشتن حاکم، در صورت مصلحت، قائل به ولایت حاکم در نکاح محجورین هستند، اما برخی از فقهای امامیه نیز بر مبنای اصل عدم ولایت حاکم، استصحاب عدم جعل تشریع، استصحاب عدم ازلی و حکومت غيرمعصوم به عدم ولایت حاکم بر تزویج محجورین عقیده دارند. در خصوص ولایت حاکم بر تزویج مجنون از نظر اماميه، اگر جنون پس از بلوغ عارض شده باشد، حاکم بر تزویج وی ولایت دارد. هم­چنین است اگر شخص زمان بلوغ مجنون بوده است و فاقد پدر و جدّپدری باشد. در خصوص ولایت حاکم بر تزویج سفيه از نظر اماميه، اگر سفاهت پس از بلوغ عارض شده باشد، تزویج بر عهده­ی حاکم است. برخی دیگر ولایت حاکم بر تزویج سفیه را منوط به وجود مصلحت و ضرورت کرده­اند. در خصوص ولایت حاکم بر تزویج صغیر، نظریه غالب میان فقهای امامیه، نظریه­ی مشروط ­بودن ولایت حاکم بر تزويج صغير می باشد.

واژگان کلیدی: ولی، ولایت حاکم، نکاح، محجورین، فقه امامیه

[۱]. دانش آموخته حوزه علمیّه، دانشجوی دکتری، رشته فقه و مبانی حقوق، گرایش تخصصی مذاهب فقهی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، معاون آموزش حوزه علمیّه شهر آستانه اشرفیه، استاد دانشگاه علمی کاربردی انتظامی، شهر رشت، و استاد دانشگاه پیام نور و دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آستانه اشرفیه، استان گیلان، ایران، پژوهشگر و فعّال فرهنگی،  Keshmirilaghani35@gmail.com

[۲]. استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، طلبه و پژوهشگر حوزه علمیّه قم، نویسنده مسؤول، kariminia@quran.ac.ir

[۳]. دانش آموخته حوزه علمیّه قم در سطح سه (کارشناسی ارشد)، رشته تفسیر و علوم قرآن، اشتغال به سطح چهار (دکتری)، رشته تفسیر و علوم قرآن،  پژوهشگر و استاد دانشگاه معارف اسلامی  moradi.amin2016@gmail.com

[۴]. دانشجوی دکتری، رشته روابط بین الملل، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، استان قم، ایران، پژوهشگر، salehi1sm280@gmail.com

[۵]. دانش آموخته حوزه و فارغ التحصیل سطح دو (کارشناسی)، رشته حقوق، از مرکز تخصّصی حقوق و قضای اسلامی، قم، استان قم، ایران، ‏‏www.qomcity1370@gmail.com