میلاد اسدپور[۱]

چکیده:

در اعصار مختلف گاه بعضی از انسان ها  از روی عمد علیه تمامیّت جسمانی اشخاص جنایت هایی وارد می کردند که جانی ادّعا می کرد که عضوِ مَجنیُّ علیه (عضوی که به وسیله جانی، آسیب دیده)، از پیش ناسالم بوده است. برای مثال، جانی چشم را از حدقه در آورده، ولی ادّعا می کند که این چشم از پیش، فاقد قوّه بینایی بوده است. در نتیجه، به خاطر نبودِ شرط مماثلت بین عضو جانی و عضو مجنی علیه در بینائی، امکان حق قصاص علیه مجنی علیه  وجود ندارد. فقط می توانست دیه عضو را بگیرد. در مقابل، مجنی علیه ادعا می کرد که چشم من سالم بوده و دارای بینایی بوده که در نتیجه، حق قصاص جانی را داشته و می تواند آن را قصاص کند. این شک پیش می آید که آیا واقعاً عضو، ناسالم بوده تا با مقدَّم کردن قول جانی، فقط حکم به گرفتن دیه برای مجنی علیه کنیم، یا عضو، سالم بوده و با مقدَّم کردن قول مجنی علیه، حکم به حق قصاص برای مجنی علیه شود. در فرض شک در سلامتِ عضو مجنی علیه، بین فقیهان امامیّه اختلاف نظر وجود دارد: عده ای قائل به تقدیم قولِ جانی شده و امکان حق قصاص برای مجنی علیه را جایز نمی دانند. این گروه، دلیل قول خود را اصل برائتِ ذمّۀ جانی و قاعده باب قضا تلقی کرده اند. در مقابل، برخی قول مجنی علیه را مقدَّم کرده و حق قصاص کردن جانی را برای مجنی علیه محفوظ می دارند و دلیل خود را اصل سلامت و موافق بودن قول مجنی علیه با قاعده باب قضا دانسته اند. در این میان، قول دیگر از شیخ طوسی بوده که به تفصیل معتقد شده و آن این که در صورتی که عضو از اعضای ظاهریِ مجنی علیه باشد، قول جانی را مقدَّم می دارد و در صورت که عضو درونیِ مجنی علیه باشد، قول مَجنیُّ علیه را مقدَّم می دارد. دلیل این تفصیل را آسان بودن شاهد آوردن برای سلامت اعضای ظاهری و سخت بودن و از عهده خارج بودن شاهد آوردن بر سلامت اعضای درونی می دانند. قول دیگر از شهید ثانی و علّامه حلّی است که قائل به تفصیل شده و آن این که در صورت داشتنِ حالت سابقه در موضوع سلامت، قول مجنی علیه را با استصحاب سلامت مقدَّم می دارند؛ و در غیر این صورت، قول جانی را مقدَّم  است. در این پژوهش، پس از بررسی اقوال، به تقدیم قول مَجنیُّ علیه و حق قصاص برای وی معتقد شده ایم.

کلیدواژه: قصاص، جانی، مَجنیُّ علیه، عضو مصدوم، اصل سلامت، اصل برائت.

[۱]. دارای مدرک سطح دو (کارشناسی)، رشته علوم حوزوی، و طلبه سطح سه (کارشناسی ارشد) رشته فقه و اصول، حوزه علمیّه قم، و دانش پژوه مقطع کارشناسی، رشته فقه و حقوق عمومی، مرکز تخصّصی فقه و حقوق، مدرسه علمیّه حضرت ولیعصر (ع)، قم، استان قم، ایران، نویسنده مسؤول، Miladasadpoor1400@gimail.com