مرتضی شریفی[۱]
محمّدمهدی کریمی نیا[۲]
چکیده
شیر دادن به نوزاد توسط دایه در عصرهای گذشته رواج داشته است، به گونه ای که مادر نوزاد به دلایلی مانند: ناتوانی، مرض جسمی، فوت، امکان شیر دادن به نوزاد از سوی او امکان پذیر نبوده است. در چنین مواقعی دایههایی وجود داشتهاند که خواهان شیردادن به نوزاد میشدند. حال بعضاً از روی فقر و گاه از روی فخر و کسب عزّت این کار را انجام می داده اند. در مواردی شیردادن با مشکلاتی همراه می شده است. برای مثال، گاه دایه به دلیل سهل انگاری موجب مرگ نوزاد می شده است؛ مانند این که موقع خواب روی نوزاد قرار گرفته، یا نوزاد از دست او رها شده، یا در درمان و مواظبت از نوزاد دقت به عمل نیاورده است، و در نتیجه منجر به مرگ نوزاد می شده است. البتّه در تمام این موارد، دایه تقصیر و عمد نداشته، بلکه نگهداری نوزاد با سهل انگاری و کوتاهی همراه بوده است. در این فرض و اینکه مسؤولیّت دیه این نوزاد با چه کسی است، بین فقها اختلاف نظر وجود دارد. عدهای از فقها در چنین فرضی دایه را مستقیماً مسؤول پرداخت دیه دانستهاند و دلیل قول خود را استناد چنین جنایتی به دایه دانستهاند که حَسَب مورد جنایت عمد یا شبهعمد تلقی شده است. در مقابل، برخی فقهای دیگر، عاقله ی دایه را ضامن دانسته و مسؤول پرداخت دیه می دانسته اند و ادلّهای نظیر: خطای محض بودن چنین جنایتی و ضعف روایات وارده را مطرح کردهاند. دستهی سوّم از فقها که مشهور هستند در چنین فرضی بر خلاف نظریات قبل، قائل به تفصیل شدهاند؛ یعنی اگر دایه به خاطر فقر خواهان شیردادن به نوزاد بوده است، در صورت اتفاق چنین جنایتی، عاقله او باید دیه را بپردازند، اما اگر به خاطر فخر و عزّت به نوزاد شیر داده است، شخصاً باید دیه را بپردازد. این دسته از فقها نیز برای مدعای خود ادلّهای را از جمله تصریح روایات کتب اربعه و ضعف نظریات قبل مطرح کردهاند. در نوشتار ذیل ضمن بررسی به هر یک از اقوال و ادلّه مطرح شده، قول به تفصیل مورد پذیرش واقع گردیده است.
کلیدواژه: دایه، نوزاد، دیه، عاقله، مسؤولیت مدنی دایه، مسؤولیت جزائی دایه.
[۱] . دارای مدرک سطح دو (کارشناسی)، رشته علوم حوزوی، و طلبه سطح سه (کارشناسی ارشد) رشته فقه و اصول، حوزه علمیّه قم، و دانش پژوه مقطع کارشناسی، رشته فقه و حقوق عمومی، مرکز تخصّصی فقه و حقوق، مدرسه علمیّه حضرت ولیعصر (ع)، قم، استان قم، ایران، morteza79sharifii@gmail.com
[۲] . استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دارای مدرک سطح چهار (دکتری)، رشته فقه و اصول، از حوزه علمیّه قم، و مدرک دکتری، رشته «قرآن و علوم»، گرایش «قرآن و حقوق»، از دانشگاه جامعة المصطفی (ص) العالمیّة، قم، استان قم، ایران، نویسنده مسؤول، kariminia@quran.ac.ir
