عرفان کاظمی[۱]

چکیده

صنعت نفت نقشی تعیین‌کننده در توسعه اقتصادی کشورهای دارای منابع هیدروکربنی ایفا می‌کند. قراردادهای نفتی به مثابه ابزار حقوقی اصلی در تنظیم روابط میان دولت‌های میزبان و شرکت‌های بین‌المللی نفتی، چارچوب استخراج، بهره‌برداری، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، انتقال فناوری و توسعه پایدار صنعت انرژی را تعیین می‌نمایند. تنوع مدل‌های قراردادی از امتیازی تا خدماتی، بیع متقابل و مشارکت در تولید، نشان‌دهنده تلاش کشورها برای تعادل میان جذب سرمایه و حفظ حاکمیت ملی است. هدف پژوهش، تحلیل تطبیقی مدل‌های قراردادهای مشارکت در تولید (PSA) و بیع متقابل در رژیم‌های حقوقی ایران، روسیه، نروژ و عربستان سعودی بود. روش تحقیق کیفی با رویکرد تطبیقی-تحلیلی و بر پایه مطالعه اسناد، قوانین، مقالات علمی و گزارش‌های بین‌المللی انجام شد و چهار کشور بر اساس تنوع مدل‌های قراردادی و نظام‌های حقوقی انتخاب گردیدند. نتایج نشان داد که قراردادهای PSA در روسیه تنها در پروژه ساخالین-۲ اجرا شد و با وجود انتقال فناوری، به دلیل ملی‌گرایی اقتصادی کنار گذاشته شد. قراردادهای امتیازی نروژ بدون PSA، با مالیات بالا و صندوق ثروت ملی، بهترین تعادل را برقرار کرد. قراردادهای خدماتی عربستان کنترل مطلق دولتی را حفظ نمود اما انتقال فناوری محدود داشت. قراردادهای بیع متقابل ایران حاکمیت ملی را تضمین کرد اما انگیزه بهینه‌سازی و انتقال فناوری را کاهش داد. قراردادهای IPC ایران انعطاف بیشتری ایجاد کرد اما با چالش‌های حقوقی و تحریم‌ها مواجه است. در نهایت، موفقیت مدل‌های قراردادی به تطابق با رژیم حقوقی و ظرفیت‌های ملی بستگی دارد؛ نروژ الگویی موفق برای مدیریت پایدار منابع ارائه می‌دهد.

کلیدواژه‌ها: بیع متقابل، رژیم حقوقی، قراردادهای نفتی، مشارکت در تولید، مقایسه تطبیقی.

[۱] – دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق تجارت بین الملل، گروه حقوق، واحد مراغه، دانشگاه آزاد اسلامی، مراغه، ایران.