دانشکده سبک زندگی دانشگاه آزاد اسلامی قم با همکاری مراکز فرهنگی دانشگاهی تقدیم میکند.
کتاب خانواده و سبک زندگی
فایل کتاب روی کلمه زیر کلیک کنید:
مقاله کوتاه
سبک زندگی و فقه معاصر
دکتر حمیدشهریاری استاد حوزه و دانشگاه و دبیر مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
سبک زندگی، به معنای شیوه حیات و راه و رسم زندگیکردن یک شخص یا یک جامعه است و رفتارهایی که از ما در طول شبانهروز سر میزند، بهویژه اگر تبدیل به یک عادت شده یا استمرار یافته باشند، داخل در سبک زندگی هستند. حوزه فقه، یکی از پایههای اصلی سبک زندگی ما را تعیین میکند؛ چون فقه در باب رفتارهای اختیاری انسان بحث میکند. همین رفتارها و انجام کارهای روزانه، بخشی از سبک زندگی ما را تشکیل میدهند. البته روش انجام کار نیز داخل در سبک زندگی است که آن روشها نیز ویژگیهای همان رفتارها هستند. حال، باید ببینیم آیا دستورات فقهی و اخلاقی نیاکان ما برای حلّ مشکلات و معضلاتی که امروز با آن مواجهیم، کافی است؟ بسیاری از آداب سفر که پیش از این در کتب فقهی و اخلاقی ما میآمده، برای امروز ما لازم است؛ ولی آیا اینها کافی است؟ اندیشمندان امروز ما باید با تطبیق فروع جدید بر اصول پیشین متون اسلامی را واکاوی مجدّد کنند تا برای مراکز، مؤسّسات و یا نهادهای مختلف داخلی و بینالمللی، همچون: بانکها، سازمان ملل متّحد و یا فیفا، قوانین و آداب و اصول مبتنی بر عدالت و اخلاق را از متن اسلام استخراج نمایند و به تنظیم و تدوین ضوابطی جهانشمول بپردازند و آن را به جهانیان پیشنهاد دهند. وقتی یک فنّاوری جدید چون تلفن به عرصه حیات بشر میآید و بخش وسیعی از اوقات زندگیمان را با تلفن همراه خویش بسر میبریم، چگونه میتوان گفت کتابهای علماء پیشین میتواند برای راهنمایی سبک زندگی امروزین ما کافی باشد؟ آیا نیازمند کتابی به نام ارتباطات در فقه نیستیم؟ وقتی روزانه به طور میانگین یک ساعتونیم از عمر یک شهروند در ترافیک و آمدوشد یا ماشین میگذرد، آیا ما نیازمند کتابی به نام ترافیک نیستیم؟ آیا کتابهای پیشینیان کافی است که در دنیای امروز سبک زندگی ما را تعیین کند؟ اگر فروشگاههای زنجیرهای، گسترهای از یک خدمت جدید را برای خرید شهروندان عرضه میکنند، ما میتوانیم «آداب التجاره» جدیدی در فقه تدوین کنیم که دستورعملی برای رفتار این سازمانها با مشتریانشان یا عکس آن باشد؟ امروز شیوه معاملات، تحوّل شگرفی یافته است و حوزههایی چون سیاستهای دولت و قوانین و مقررات مصوّب در آن تأثیر و تأثّر متقابل بر اقتصاد و بازار دارد. ازاینرو، بررسیهای فقهی جدید در باب آداب تجارت، نیاز جوامع جدید است؛ مثال دیگر در حوزه سازمان، به شکل امروز و رابطه کارگر و کارفرماست. نزدیکترین بحث به این حوزه، مطالبی است که در «کتاب الاجاره» در فقه بیان شده است. قدماء اصحاب معمولاً وقتی از اجاره بحث میکنند، مال مستأجره را در سه فرض شایع مطرح میکنند؛ اوّل، اجیرکردن انسان؛ دوم، اجاره ملک و زمین؛ سوم، اجاره چارپایان که در آن زمان وسیله حمل و نقل بوده است. علّامه حلّی جمعاً ۳۰ صفحه از کتاب قواعد خود را به بحث از «کتاب الاجاره» اختصاص داده و در این میان، طیّ ۵ صفحه به بحث درباره اجیرکردن انسان پرداخته است. علّامه حلّی در سال ۷۲۶ قمری، یعنی بیش از ۷۰۰ سال پیش وفات یافته است. روشن است که تنها با این احکام و دستورات فقهی نمیتوان جامعه امروز را مدیریت کرد و سبک زندگی اسلامی را شکل داد. مرحوم علّامه در زمان خودشان، علّامه به معنای واقعی کلمه بودهاند و جزئیات دقیقی از رفتارهایی را که در زمان خودشان ظهور و بروز داشته و در سبک زندگی مردم مصادیق فراوانی داشته، توضیح دادهاند. بنابراین، کتاب قواعد علّامه، معیار خوبی برای سبک زندگی اسلامی برای مردم زمان خودشان به دست داده است؛ أمّا امروز چطور میتوانیم با تکرار همان مطالب، سبک زندگی اسلامی روزگار خودمان را تدوین کنیم و آن را به جوانان خویش توصیه نماییم. آیا این کار برای یک فقیه در دوران ما کافی است؟ برای تدوین سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی در زمان حاضر، نیازمند شناخت زمان خود هستیم؛ شناخت اموری که در جریاناند و سبک زندگی جامعه کنونی ما را شکل میدهند. متون فقهی ۷۰۰ سال پیش، گرچه برای تدوین سبک زندگی ایرانی اسلامی امروز ما لازماند، ولی کافی نیستند. توجّه کنیم که یکی از مصادیق رابطه اجیر با مستأجر در روزگار ما، رابطه کارمند و کارفرماست. حال ببینیم تعبیر امروزی رابطه کارمند و کارفرما در یک سازمان، چه مسائلی را شامل میشود که فقهاء امروز باید بدان پاسخی فقهی دهند تا حضور خود را در سبک زندگی امروز به منصه ظهور برسانند. در اینجا صرفاً فهرستی از عناوینی را که هر یک موضوعی برای مسائل متعدّد است و پرسشهای فقاهتی متعدّدی را ایجاد میکند، مدّ نظر قرار میدهیم: